Werkt belonen echt beter dan straffen?

Er bestaan veel misverstanden over wat nu effectiever is: een compliment geven of een standje maken. Laten we vijf hardnekkige mythes onder de loep nemen:

1. “Straffen werkt helemaal niet”

Dit klopt niet helemaal. Straffen kan wel degelijk effect hebben, maar alleen als het direct volgt op het ongewenste gedrag en duidelijk is waarom de straf wordt gegeven. Het is als een verkeersbord: het werkt alleen als je precies weet waarom het daar staat.

2. “Van belonen worden kinderen verwend”

Een misvatting die je vaak hoort. Juist door positieve bekrachtiging leren kinderen welk gedrag gewenst is. Het gaat niet om dure cadeaus, maar om oprechte waardering. Een high-five of een gemeend compliment doet vaak meer dan een nieuwe spelcomputer.

3. “Je moet consequent zijn: óf alleen straffen óf alleen belonen”

Onzin! Het is juist de combinatie die werkt. Net zoals in het echte leven ervaar je zowel positieve als negatieve consequenties van je gedrag. Het gaat om de balans, waarbij positieve feedback wel de overhand moet hebben.

4. “Belonen is omkoping”

Deze gedachte klopt niet. Er zit een groot verschil tussen vooraf iets beloven voor goed gedrag (wat inderdaad op omkoping lijkt) en achteraf waardering tonen voor gewenst gedrag. Dat laatste is gewoon gezonde bekrachtiging.

5. “Van straffen leren ze het tenminste”

Uit onderzoek blijkt juist dat mensen beter en sneller leren van positieve ervaringen. Straffen kan leiden tot angst en vermijdingsgedrag, terwijl belonen zorgt voor zelfvertrouwen en motivatie om het de volgende keer weer goed te doen.

De conclusie? Belonen werkt inderdaad beter dan straffen, maar het is geen zwart-wit verhaal. Een gezonde mix van beide, met de nadruk op het positieve, geeft de beste resultaten.

Misverstand: “Belonen maakt kinderen verwend en afhankelijk”

Dit is een hardnekkig idee dat veel ouders bezighoudt. Toch klopt het niet helemaal. Als je op de juiste manier complimenten en beloningen inzet, maken deze je kind juist zelfstandiger en sterker.

Het draait allemaal om hoe je beloont. Een kind dat voor élk wissewasje een beloning krijgt, leert inderdaad om alleen maar dingen te doen voor de ‘prijs’. Maar wanneer je bewust en specifiek beloont, help je je kind juist om zelfvertrouwen op te bouwen.

Stel je voor: je kind heeft heel hard gewerkt aan een moeilijke puzzel. Door oprecht te benoemen wat je ziet (“Wauw, je bleef net zo lang proberen tot het lukte!”), versterk je het doorzettingsvermogen van je kind. Je kind leert hiervan dat inspanning loont.

Een paar tips om verstandig te belonen:
• Beloon het proces, niet alleen het eindresultaat
• Gebruik vooral sociale beloningen zoals een knuffel of compliment
• Maak beloningen niet te groot of overdreven
• Wees specifiek in wat je prijst
• Bouw materiële beloningen langzaam af

Het is dus niet zo dat belonen automatisch tot verwende kinderen leidt. Integendeel: door positieve bekrachtiging op de juiste momenten help je kinderen juist om zelfstandig te worden en trots te zijn op hun eigen prestaties.

Negeren is de beste straf voor ongewenst gedrag

“Gewoon niet reageren, dan houdt het vanzelf op” – deze gedachte is begrijpelijk, maar klopt niet helemaal. Negeren kan soms werken bij klein ongewenst gedrag, zoals zeuren om snoep. Maar bij ernstiger gedrag is het juist niet effectief en kan het zelfs averechts werken.

Waarom negeren niet altijd werkt:

• Kinderen kunnen het negeren ervaren als een vorm van afwijzing, wat hun emotionele ontwikkeling kan schaden

• Bij gevaarlijk of agressief gedrag moet je direct ingrijpen – wegkijken is dan geen optie

• Sommige kinderen gaan juist harder hun best doen om aandacht te krijgen als ze genegeerd worden

• Het kind leert niet wat wél gewenst gedrag is

Wat werkt beter?

Het is effectiever om kort aan te geven wat niet mag en direct daarna te vertellen wat wél kan. “Stop met schreeuwen, praat maar rustig met me.” Zo geef je duidelijke grenzen én een alternatief. Bij jonge kinderen kun je ook afleiden: “Kom, we gaan samen een boekje lezen.”

Negeren kan dus een klein onderdeel zijn van je opvoedaanpak, maar gebruik het met mate. Een korte time-out of even apart zitten werkt vaak beter bij lastig gedrag. Het belangrijkste is dat je kind weet dat jij er altijd voor hem bent, ook als het even niet lekker gaat.

Misverstand: Consequent zijn betekent altijd dezelfde straf of beloning geven

“Wees consequent” is een van de meest gehoorde adviezen bij opvoeding. Maar wat betekent dat eigenlijk? Veel ouders denken dat ze voor hetzelfde gedrag steeds exact dezelfde straf of beloning moeten geven. Dat is een hardnekkig misverstand.

Echte consequentie zit namelijk in de voorspelbaarheid van je reactie, niet in het klakkeloos toepassen van dezelfde maatregel. Een kleuter die zijn zusje slaat, heeft misschien de ene keer even afkoeling nodig op de gang, terwijl een goed gesprek op een ander moment effectiever is.

Waar het echt om gaat bij consequent zijn:

• Je reageert altijd op ongewenst gedrag
• Je houdt rekening met de situatie en emoties van het moment
• Je past je aanpak aan op de leeftijd en ontwikkeling van je kind
• Je bent duidelijk over welk gedrag je wél en niet accepteert

Het is dus prima om je aanpak aan te passen, zolang je maar helder en voorspelbaar blijft in je basisregels. Denk aan verschillende routes naar dezelfde bestemming: soms neem je de snelweg, soms de scenic route, maar je komt wel waar je wezen moet.

Tips voor flexibele consequentie:

• Leg uit waarom je nu anders reageert dan de vorige keer
• Blijf wel binnen dezelfde categorie van maatregelen
• Zorg dat de ernst van de consequentie past bij het gedrag
• Wees duidelijk over je verwachtingen vooraf

Maatwerk in je reactie maakt je geen wispelturige ouder. Het maakt je juist een betere opvoeder die rekening houdt met alle factoren die meespelen in een situatie.

Time-out werkt niet bij elk kind hetzelfde

Een veelgehoorde uitspraak is dat een time-out dé oplossing is voor lastig gedrag. Maar wat bij het ene kind prima werkt, kan bij het andere kind juist averechts uitpakken. Sommige kinderen komen tijdens een time-out tot rust en denken na over hun gedrag. Andere kleintjes raken juist meer overstuur of zien het als een spannend spelletje.

Een druk, extravert kind ervaart een time-out mogelijk als een zware straf omdat het even niet mag meedoen. Een verlegen kind kan de afzondering daarentegen als prettig ervaren – niet bepaald het effect dat je wilt bereiken! Ook de leeftijd speelt een rol: peuters snappen vaak nog niet waarom ze apart worden gezet.

Waar moet je op letten?

• Observeer hoe jouw kind reageert op een time-out
• Pas de duur aan op de leeftijd (ongeveer 1 minuut per levensjaar)
• Kies een rustige plek, maar geen enge of donkere ruimte
• Leg altijd uit waarom je een time-out geeft
• Zoek een alternatief als time-outs niet werken

Het is belangrijk om flexibel te zijn in je aanpak. Werkt een time-out niet? Probeer dan bijvoorbeeld eerst een waarschuwing te geven of kies voor een kort gesprekje op ooghoogte. De kunst is om te ontdekken welke aanpak bij jouw kind past.

Vergeet niet: een time-out is geen wondermiddel. Het is slechts één van de vele tools in je opvoedkundige gereedschapskist. Blijf alert op de signalen van je kind en durf bij te sturen als iets niet het gewenste effect heeft.

Over De Spelende Kinderopvang

De Spelende Kinderopvang Tilburg is met zeven locaties verspreid door de stad dé kinderopvang van Tilburg. Hierdoor is er altijd een kinderopvang bij u in de buurt en hoeft u nooit ver te rijden. U kunt bij ons terecht voor dagopvang, peuteropvang en buitenschoolse opvang (BSO). Met onze blogs willen wij ouders inspireren en tips geven om het leven van hun kindje en zichzelf makkelijker te maken. We hopen dat je inspiratie hebt kunnen halen uit deze blog. Tip: lees ook onze andere blogs!