Zo help je kinderen spelenderwijs vriendschappen ontwikkelen

Rol van de begeleider bij samenspel

Als begeleider ben je een beetje als een scheidsrechter én coach tegelijk tijdens het samenspelen. Je staat aan de zijlijn, maar bent wel altijd beschikbaar. Het is eigenlijk best een kunst om de juiste balans te vinden tussen ingrijpen en kinderen zelf hun weg laten vinden.

Je belangrijkste taak is het creëren van een veilige speelomgeving waar kinderen zich op hun gemak voelen. Soms betekent dit dat je even meedoet om het spel op gang te brengen. Denk aan het verdelen van rollen bij een toneelstukje of het uitleggen van spelregels bij een nieuw gezelschapsspel.

Dit kun je concreet doen:

• Observeer vanaf een afstandje hoe het spel verloopt
• Grijp alleen in bij conflicten die de kleintjes niet zelf kunnen oplossen
• Geef complimenten als je ziet dat ze goed samenwerken
• Help verlegen kindjes om aan te sluiten bij een groepje
• Stel af en toe een vraag die het spel verdiept

Het is belangrijk dat je niet té snel ingrijpt. Laat de kinderen eerst zelf proberen om problemen op te lossen. Zo leren ze belangrijke sociale vaardigheden. Zie jezelf als een vangnet: je bent er wel, maar hoeft niet constant in actie te komen.

Door de juiste vragen te stellen, help je kinderen zelf na te denken: “Hoe kunnen jullie dit samen oplossen?” of “Wat vind jij een eerlijke verdeling?” Zo coach je ze naar oplossingen zonder direct de antwoorden te geven.

Ontwikkelingsfases van samenspel bij kinderen

Net zoals kleintjes leren lopen, ontwikkelt ook samen spelen zich in fases. Eerst zie je peuters vooral naast elkaar spelen, ieder in hun eigen wereldje – dit noemen we parallelspel. Het lijkt misschien alsof ze elkaar negeren, maar ze observeren elkaar stiekem heel goed!

Rond een jaar of drie begint het echte samen spelen voorzichtig vorm te krijgen. Je ziet dan dat kinderen korte momentjes met elkaar spelen, bijvoorbeeld door een bal over en weer te rollen. Deze fase wordt ook wel associatief spel genoemd. Het is net als het leren fietsen: eerst met zijwieltjes, en stapje voor stapje steeds zelfstandiger.

Vanaf ongeveer vier jaar wordt het spel complexer. Nu kunnen kinderen samen een verhaal verzinnen en rollen verdelen. De een is politieagent, de ander boef. Ze maken afspraken over het spel en kunnen steeds beter rekening houden met elkaar. Dit noemen we coöperatief spel.

Tussen zes en acht jaar verfijnt dit samenspel zich verder. Kinderen snappen dan dat anderen anders kunnen denken dan zijzelf. Ze kunnen spelregels bedenken, onderhandelen en compromissen sluiten. Het spel wordt rijker en gevarieerder, net als een moestuin die steeds meer verschillende groenten voortbrengt.

Door deze fases te herkennen, kun je kinderen precies die steun bieden die bij hun ontwikkeling past. Soms betekent dit een stapje terug doen, en soms juist een extra zetje geven om nieuwe vormen van samenspel te ontdekken.

Effectieve interventies en spelstrategieën

Als je kinderen leren samen spelen wil ondersteunen, zijn gerichte interventies vaak nodig. Begin met het creëren van kleine speelgroepjes van twee of drie kinderen. Dit maakt het overzichtelijk en voorkomt chaos. Observeer eerst rustig hoe het spel verloopt voordat je ingrijpt.

Concrete interventies die werken:

• Gebruik een zandloper of timer bij populair speelgoed – zo leren kleintjes delen en op hun beurt wachten

• Introduceer rollenspellen waarbij elk kind een eigen taak krijgt, zoals ‘kok’ en ‘ober’ in een restaurantje

• Zet materialen klaar die samenwerking uitlokken, bijvoorbeeld een grote puzzel of bouwwerk

• Benoem positief gedrag: “Wat fijn dat jullie samen deze toren bouwen!”

Effectieve spelstrategieën:

• Start met parallelspel waarbij kinderen naast elkaar spelen met vergelijkbaar materiaal

• Bouw geleidelijk op naar coöperatief spel met gezamenlijke doelen

• Leer kinderen compromissen sluiten door alternatieven aan te reiken

• Help bij conflicten door beide kanten te benoemen en samen naar oplossingen te zoeken

Grijp alleen in als het echt nodig is. Kinderen leren het meest wanneer ze zelf ontdekken hoe ze kunnen samenwerken. Blijf wel in de buurt om bij te sturen als het mis dreigt te gaan. Net als een voetbalcoach langs de zijlijn – klaar om aanwijzingen te geven, maar niet constant op het veld.

Omgaan met conflicten tijdens samenspel

Ruzie tijdens het spelen is heel normaal en zelfs leerzaam, maar als begeleider wil je natuurlijk niet dat het uit de hand loopt. Het is de kunst om kinderen te helpen bij het oplossen van hun meningsverschillen, zonder direct in te grijpen. Geef ze eerst de kans om er zelf uit te komen.

Tips voor het begeleiden bij conflicten:

• Blijf rustig en observeer eerst hoe de situatie zich ontwikkelt
• Ga op ooghoogte zitten als je moet ingrijpen
• Help kinderen hun emoties te benoemen: “Ik zie dat je boos bent omdat…”
• Laat beide partijen hun verhaal doen zonder partij te kiezen
• Vraag wat ze zelf als oplossing zien

Soms moet je als volwassene een handje helpen bij het vinden van een compromis. Bijvoorbeeld door voor te stellen om de beurt met gewild speelgoed te spelen, of samen een nieuwe activiteit te bedenken. Maak er geen drama van als kinderen even apart willen spelen – ook dat hoort erbij.

Preventieve aanpak

Je kunt veel conflicten voorkomen door slim te organiseren. Zorg voor voldoende speelmateriaal en ruimte. Verdeel drukke en rustige speelhoeken. En spreek van tevoren simpele regels af, zoals ‘we delen met elkaar’ en ‘we blijven aardig’. Zo maak je kinderen leren samen spelen een stuk makkelijker.

Het belangrijkste is dat je conflicten ziet als leermomenten. Door de juiste begeleiding leren kleintjes steeds beter om zelf hun probleempjes op te lossen. Daar hebben ze hun hele leven plezier van!

Inrichting van de speelomgeving

Een doordachte speelruimte vormt het fundament voor geslaagd samenspel. Het is als het creëren van een klein paradijs waar kleintjes natuurlijk met elkaar in contact komen. Begin met het maken van verschillende speelhoeken – denk aan een bouwhoek, huishoek en leeshoek. Zorg dat elke zone groot genoeg is voor minimaal twee tot drie kinderen.

Praktische tips voor de inrichting:

• Plaats speelgoed op kinderhoogte in open bakken of kasten
• Creëer zowel actieve als rustige zones
• Voorzie genoeg materiaal voor meerdere kinderen tegelijk
• Zorg voor een mix van los en vast spelmateriaal

Slim materiaal kiezen

Kies bewust voor spelmateriaal dat uitnodigt tot samen spelen. Een grote garage met meerdere auto’s, een poppenhoek met verschillende rollen of een constructiehoek met ruim voldoende blokken stimuleert kinderen om elkaar op te zoeken. Vermijd te veel ‘individueel’ speelgoed zoals tablets of spelcomputers.

Flexibele inrichting

Houd de inrichting flexibel zodat je kunt inspelen op wat de groep nodig heeft. Soms werkt een knusse tent wonderen om kleintjes dichter bij elkaar te brengen, terwijl je op andere momenten juist meer open ruimte wilt creëren. Wissel regelmatig van materialen om het spel fris en uitdagend te houden.

Vergeet niet dat een goede speelomgeving rust uitstraalt. Te veel prikkels kunnen het samenspel juist verstoren. Kies daarom voor neutrale kleuren en berg overtollig materiaal op. Zo creëer je een prettige basis waar kinderen leren samen spelen.

Stimuleren van sociale vaardigheden

Bij kinderen leren samen spelen staat de ontwikkeling van sociale vaardigheden centraal. Als begeleider kun je hier actief aan bijdragen door bepaalde situaties te creëren en gedrag te bekrachtigen. Moedig kleintjes bijvoorbeeld aan om speelgoed te delen door hier positieve aandacht aan te geven: “Wat lief dat je Sara ook met de pop laat spelen!”

Concrete tips voor het stimuleren van sociale vaardigheden:

• Leer kinderen om beurten te nemen door spelletjes te introduceren waarbij dit natuurlijk voorkomt, zoals memory of verstoppertje
• Help ze emoties bij anderen herkennen door situaties te benoemen: “Kijk eens naar Tim’s gezicht, hij lijkt een beetje verdrietig”
• Stimuleer empathie door vragen te stellen als: “Wat zou jij fijn vinden als je nieuw bent in de groep?”
• Geef het goede voorbeeld door zelf vriendelijk en behulpzaam te zijn

Praktische werkvormen

Organiseer activiteiten waarbij samenwerking noodzakelijk is, zoals:
• Een gezamenlijke tekening maken
• Met z’n tweeën een toren bouwen
• Een balspel waarbij kinderen moeten overgooien
• Een rollenspel waarin verschillende karakters samenwerken

Door regelmatig te wisselen van spelpartners leren kinderen zich aanpassen aan verschillende speelstijlen. Geef complimenten wanneer je ziet dat ze rekening houden met elkaar of een conflict goed oplossen. Zo maak je positief sociaal gedrag zichtbaar en stimuleer je anderen om dit ook te proberen.

Blijf in de buurt om subtiel bij te sturen waar nodig, maar geef kinderen ook de ruimte om zelf oplossingen te bedenken. Als een kleintje bijvoorbeeld steeds dominant speelt, kun je suggereren: “Zullen we even vragen wat Jasper ook leuk vindt om te doen?”

Inclusief spel bevorderen

Ieder kind verdient een fijne speelplek waar het zich welkom voelt. Bij het kinderen begeleiden is het essentieel om ervoor te zorgen dat niemand buiten de boot valt. Maar hoe pak je dat aan?

Concrete tips voor inclusief spel

Begin met het creëren van kleine speelgroepjes waarin verschillende karakters samenkomen. Koppel bijvoorbeeld een verlegen kleuter aan een spontaan kind. Zorg wel dat je dit subtiel doet, alsof het heel natuurlijk ontstaat.

Varieer in spelvormen zodat elk kind kan uitblinken. Het ene kind is bijvoorbeeld top in fantasiespel, terwijl een ander helemaal opleeft bij beweegspellen. Door verschillende activiteiten aan te bieden, krijgt iedereen de kans om te stralen.

Praktische aanpak

• Geef kinderen die moeite hebben met aansluiten een speciale rol
• Introduceer spelletjes waarbij samenwerking noodzakelijk is
• Beloon positief gedrag wanneer kinderen anderen uitnodigen
• Maak gebruik van een maatjessysteem

Extra ondersteuning bieden

Sommige kinderen hebben een extra steuntje in de rug nodig. Help ze door eerst samen het spel te verkennen. Je kunt ook als een soort ‘spelmakelaar’ fungeren door verbindingen te leggen: “Kijk, Lisa is ook dol op dinosaurussen, misschien kunnen jullie samen een dinotuin maken?”

Blijf alert op groepsdynamiek en grijp tijdig in als je ziet dat bepaalde kinderen steeds buiten het spel vallen. Een subtiele aanmoediging of een klein zetje in de goede richting kan al het verschil maken.

Over De Spelende Kinderopvang

De Spelende Kinderopvang Tilburg is met zeven locaties verspreid door de stad dé kinderopvang van Tilburg. Hierdoor is er altijd een kinderopvang bij u in de buurt en hoeft u nooit ver te rijden. U kunt bij ons terecht voor dagopvang, peuteropvang en buitenschoolse opvang (BSO). Met onze blogs willen wij ouders inspireren en tips geven om het leven van hun kindje en zichzelf makkelijker te maken. We hopen dat je inspiratie hebt kunnen halen uit deze blog. Tip: lees ook onze andere blogs!